Viktimoloji kısaca mağduru inceleyen bilim dalıdır ve dilimizde “Mağdurbilim” olarak da adlandırılmaktadır.(1) “Viktimoloji” sözcüğü, Latince “victima” ve Yunanca “logos” sözcüklerinden oluşmaktadır.(1) Kriminolojide “victima”, başka bir kişinin eyleminden zarar görmüş, acı çekmiş ya da ölmüş kişi, yani mağdur anlamına gelir.(1) Önceleri kriminolojinin bir dalı olarak incelenen, günümüzde ise bağımsız bir kimlik kazanma yolunda olan viktimolojinin (mağdurbilim) kökenleri büyük ölçüde Mendelsohn (1974), von Hentig (1948) ve Wertham’ın (1949) görüşlerine dayanır.(1,2)
Viktimoloji, suç mağduru ile ilgilenmektedir.(1) Peki ya mağdur kimdir? Birleşmiş Milletler Suç ve Yetkinin Kötüye Kullanılması Mağdurlarının Temel Adalet İlkeleri Bildirgesinde (1998) şöyle denmektedir: “Mağdurlar, üye ülkeler kanunlarınca suç olarak belirlenmiş ihmali veya icrai eylemler sonucunda bireysel ya da toplu olarak bedensel, zihinsel ya da duygusal olarak zarar görmüş, ekonomik kayıplara uğramış ya da temel hakları zarar görmüş kişilerdir. Mağdur terimi ayrıca doğrudan doğruya mağdur olan kişinin aile bireylerini veya mağdura yardım ederken ya da mağduriyete engel olmaya çalışırken zarara uğrayan kişileri de kapsar.”(1) Paasch’a göre mağdur, hukuk düzenince korunan hakkı ihlal edilen tâbi veya hukuki kişidir; Schneider’a göre, mağdur, bir suçla tehlikeye sokulan, zarar verilen veya tahrip edilen bir kişi, organizasyon, topluluk, devlet veya uluslararası düzen de olabilir.(3)
Hans von Hentig, 1941’de “Fail ve Mağdur Arasındaki İç İlişki Üzerine Gözlemler” adlı ilk kriminolojik makalesinde mağdura dair şu ifadeyi kullanmıştır: “Suç mağduru pasif ve obje değildir, bilakis o, suçun işlenmesi usulünde aktif bir süje olacaktır.”(4) Mağdur, suçun işlenmesine ve meydana gelmesine etki eder.(4)
Kriminolojik çalışmalarda yıllarca yalnızca suçlular üzerinde durulmuş ve suçun nedenleri olarak suçludaki anormallikler, akıl hastalığı, zeka seviyesi, kişilik yapısı vb. sebepler ileri sürülmüştür. (1) İlginin suçludan suç mağduruna kaymasıyla ve viktimoloji dalının doğmasıyla, suçun nedenleri ve unsurlarında mağdurun etkisi de incelenmeye başlanmıştır. Günümüz kriminolojisi, artık mağdurlar üzerinde de inceleme yaparken, diğer yandan da suç ve suçluya ilişkin bilgilere ulaşmayı da amaçlar olmuştur (4).
Viktimolojinin amacı, mağduru psikolojik, sosyal ve hukuki alanlar arasındaki ilişkiler kapsamında incelemek ve mağduriyetin yaşanmaması için gereken şartları tespit etmektir.(4) Viktimolojinin özellikle üzerinde durduğu konular, mağdur tipolojisi ve bunun suç nedenleri ile olan bağlantısı, suç korkusu, suçu önleme, suçun mağdurlar üzerindeki etkileri, mağdurun suçtaki rolü ve sorumluluğu, mağdurun korunmaya ve desteğe ilişkin gereksinimleridir.(1)
Viktimolojinin en önemli iddiası, mağdurun işlenen suçta önemli katkısı olduğu yolundadır. Teorik olarak, belirli kişilik özellikleri belirli durumlarda bir kişinin mağdur olmasına yol açmaktadır. Yapılan çalışmalar da mağdurların belirli özelliklerinin, belirli bir düzen içindeki davranışlarının, kişiliklerine ilişkin bazı ögelerin, suça ve suçluya karşı tutumlarının, suçun işlenmesine önemli katkıları olduğunu göstermektedir.(3)
Viktimoloji, bazı ülkelerde kadın hareketlerine bağlı olarak meydana çıkmıştır, zira iki grup mağdur özellikle dikkat çekmektedir: aileiçi şiddet mağdurları ve istismara maruz kalan çocuklar.(1) Ülkemizde de özellikle son birkaç yılda aileiçi şiddet sebebiyle oluşan mağduriyetlerde yüksek bir artış göze çarpmaktadır. Özellikle kadına yönelik şiddetin azaltılması için başlatılan mücadele, emniyet güçlerinin desteği, yasalar, STK projeleri, eğitim seminerleri vb. yollarla devam etmektedir. Mağduriyeti inceleyen bilim dalı olan viktimolojiden elde edilecek görüş ve bilgiler ya da bu alanda yapılacak yeni bilimsel çalışmalar bu mücadeleye destek verebilir.
Kaynakça
(1) Sokullu-Akıncı, F. (2008), Viktimoloji (Mağdurbilim), Beta Basım Yayın Dağıtım: İstanbul
(2) Walklate, S. (2007), Understanding Criminology, 13 Eylül 2011
http://www.scribd.com/doc/54361248/44/What-is-victimology
(3) Türk Yılmaz, B. (2008), Faili Meçhul Cinayetlerde Mağdur Profili, Yükseklisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Adli Tıp Enstitüsü
(4) Demirbaş, T. (2002), Viktimoloji (Mağdur Davranışı Öğretisi), 13 Eylül 2011 http://www.kriminoloji.com/viktimoloji.htm
