İnsan Hakları Teması

K

imi sert teorik ve pratik eleştirilere karşın, insan hakları hâlâ günümüzün öne çıkan söylemlerinden biridir. Daha çok “temel kişi hak ve özgürlükleri” şeklinde dillendirilen bu söylem, her kişinin bazı temel hak ve özgürlüklere sahip olduğu düşüncesidir. Kişilerin, tüm diğer rastlantısal özellikleri bir yana, yalnızca insan oldukları için bazı temel hakları oldukları varsayılmakta, bu haklara da insan hakları denilmektedir. Özgürlükten genellikle anlaşılan da her kişinin başkalarına zarar vermeden istediğini yapmada serbest olması, yapıp ettiklerinde engellenmemesidir. İnsanın isteyen, değerlendirmeler yapan, farklı eylemler arasında seçimler yapabilen bir canlı olduğu ve bu yapıp etmeleriyle kendi yapısını oluşturduğu; bu yapının baştan belirlenmediği, tam aksine kişinin kendi yapıp etmeleriyle kendi karakterini oluşturduğu düşüncesidir özgürlük. Kişiyi ya da toplum teki olarak bireyi merkeze alan bir düşüncedir bu. Bu anlamda liberal bir düşünce olduğu da söylenebilir, söylenmektedir de.

Öte yandan felsefe tarihi boyunca ortaya konan insan görüşlerine veya filozofların insan ve etik kavramlarına bakıldığında, bu özerk insan anlayışının çok yaygın olduğunu görürüz. Bu görüşlerde genellikle karşımıza çıkan insan tasarımı, insanın logos, ratio, mind, akıl vb. sözcüklerle ifade edilen bir yetiye sahip olmasıyla diğer varlıklardan ayrıldığı, istem ve eylemlerinde seçimler yapabilen özgür bir varlık olduğudur. Buradan hareketle de bu özerk ve özgür insan anlayışının liberalizmden çok daha eskilere uzandığı söylenebilir. Seçim yapabilen, etik eylemde bulunabilen, özgür bir varlık olarak “insan” kavramının, insan haklarının antropolojik temelini oluşturduğunu söyleyebiliriz.